Μαραθών

Αρχαία πόλη της Αττικής. Ήταν χτισμένος σε πεδιάδα με την ίδια ονομασία στα ΒΑ της πόλης των Αθηνών και έμεινε στην ιστορία κυρίως από την περίφημη μάχη που έγινε εκεί τον Σεπτέμβριο του 490 π.Χ. μεταξύ Αθηναίων («προμαχούντων των Ελλήνων» σύμφωνα με το περίφημο επίγραμμα του Σιμωνίδη) και Περσών. Σύμφωνα με την παράδοση, η πόλη και η γύρω της πεδιάδα έλαβαν την ονομασία τους από έναν τοπικό ήρωα, τον Μάραθο, αν και κατά πάσα πιθανότητα η ονομασία αυτή οφείλεται στην αφθονία του φυτού μάραθο. Σε μεταγενέστερη περίοδο, οι οικισμοί της πεδιάδας ενώθηκαν σε μία ομοσπονδία τεσσάρων δήμων που ονομάζονταν Τετράπολις της Αττικής. Οι άλλες τρεις πόλεις ονομάζονταν Προβάλινθος, Οινόη και Τρικόρυθος, ενώ ο Μ. ήταν η σημαντικότερη πόλη της ομοσπονδίας και αργότερα αποτέλεσε έναν από τους δήμους της Αττικής. Αρχαιολογία. Οι αρχαιολογικές έρευνες έχουν εντοπίσει τον Μ. των ιστορικών χρόνων κοντά στη θέση Πλάσι, δίπλα στον χείμαρρο Χάραδρο (η Προβάλινθος έχει επίσης εντοπιστεί Δ της σημερινής Νέας Μάκρης ή στο όρος Αγριελίκι, η Οινόη κοντά στο σημερινό ομώνυμο χωριό και η Τρικόρυθος στο Κάτω Σούλι). Έρευνες που έλαβαν χώρα το 1970 αποκάλυψαν στη θέση Πλάσι και έναν προϊστορικό συνοικισμό περιβαλλόμενο με οχυρωματικό πρωτοελλαδικό τείχος (3η χιλιετία π.Χ.), λιθόκτιστα οικήματα και τάφους της μεσοελλαδικής περιόδου (α’ μισό 2ης χιλιετίας π.Χ.), καθώς και έναν νεότερο πολυγωνικό περίβολο της αρχαϊκής περιόδου: ο συνοικισμός αυτός πιστεύεται τώρα πως πρέπει να ταυτιστεί με την προϊστορική πόλη του Μ. Επίσης, αποκαλύφθηκε στην είσοδο της πεδιάδας του Βρανά (στη θέση Τσέπη) μεγάλη νεκρόπολη πρωτοελλαδικής εποχής, η οποία επιβεβαιώνει ότι η περιοχή κατοικούνταν από τους προϊστορικούς χρόνους. Τέσσερις ταφικοί τύμβοι μεσοελλαδικής και υστεροελλαδικής εποχής και ένας μεγάλος θολωτός μυκηναϊκός τάφος 1 χλμ. Δ του Τύμβου του M. καλύπτουν χρονικά μια μεγάλη περίοδο της προϊστορίας και αποδεικνύουν ότι η ζωή στην πεδιάδα του Μ. συνεχίστηκε χωρίς διακοπή έως τους μυκηναϊκούς χρόνους. Στην πεδιάδα του Βρανά έχει αποκαλυφθεί επίσης νεκρόπολη των γεωμετρικών και κλασικών χρόνων, με πλούσια ευρήματα. Κοντά στη μονή του Βρανά, στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, παλιότερες ανασκαφές έχουν εντοπίσει ένα τέμενος του Ηρακλή, το λεγόμενο Ηράκλειον. Σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές, η λατρεία του ξεκίνησε από τους κατοίκους του Μ, οι οποίοι και τον τιμούσαν ιδιαίτερα. Στο τέμενος του Ηρακλή βρισκόταν και η πλατεία όπου ασκούνταν οι έφηβοι και στρατοπέδευσαν οι Αθηναίοι πριν από τη μάχη του Μ. Το σημαντικότερο σωζόμενο μνημείο της πεδιάδας του Μ. είναι ο Τύμβος των Μαραθωνομάχων, ο Σωρός, όπως αποκαλείται από τη λαϊκή παράδοση. Έχει ύψος 9 μ., διάμετρο 50 μ. και σκεπάζει τα οστά των 192 Αθηναίων που έπεσαν στη μάχη του Μ. Κάτω από τον χώμα που αποτελεί το υλικό κάλυψης, η ανασκαφική έρευνα (1890) έχει ανακαλύψει το τεφροφόρο στρώμα της πυράς με τα αποτεφρωμένα οστά. Μέσα στον Τύμβο βρέθηκαν και τα ίχνη του νεκρόδειπνου. Σύμφωνα με τα έθιμα, οι νικητές περισυνέλεξαν τους νεκρούς από το πεδίο της μάχης, τους έθεσαν στην πυρά και παρακάθισαν σε δείπνο για να τιμήσουν την ανδρεία τους. Έξω από τον Τύμβο, οι Αθηναίοι έφηβοι κατέθεταν κάθε χρόνο στεφάνους και προσέφεραν θυσίες στη μνήμη των νεκρών μαραθωνομάχων. Οι ανασκαφές του 1970 στη θέση Βρανά ταύτισαν έναν τύμβο ύψους 3 μ. με τον τύμβο των Πλαταιέων που έπεσαν στη μάχη του Μ. Κάτω από τις συσσωρευμένες πέτρες που αποτελούν το ύψωμα του τύμβου βρέθηκαν 11 τάφοι, ενώ οι σκελετοί που υπήρχαν μέσα σε αυτούς υπολογίζεται ότι ανήκουν σε άντρες ηλικίας 20-25 ετών. Ξεχωρίζει ένας νεκρός 40 περίπου ετών με την επιγραφή Αρχίας στο σήμα του τάφου, ο οποίος πιστεύεται πως ανήκε σε αξιωματούχο του στρατού. Στη θέση Νησί, κοντά στον μυχό του κόλπου του M., έχουν αποκαλυφθεί τα ερείπια της μεγάλης και πολυτελούς έπαυλης του Ηρώδη του Αττικού (2ος αι. μ.Χ.) ο οποίος καταγόταν από τον M., καθώς και αρδευτικά έργα, ένα μεγάλο υδραγωγείο και ο περίβολος του αγροκτήματος του Ηρώδη στη θέση Μάντρα της Γριάς, μεταξύ Αυλώνα και Οινόης. Με τη συμβατική ονομασία Έφηβος του Μ. είναι γνωστό ένα περίφημο χάλκινο άγαλμα έφηβου ύψους 1,30 μ., το οποίο ανασύρθηκε τυχαία το 1925 από ψαράδες στον κόλπο του Μ. Χρονολογείται μεταξύ 340-20 π.Χ., αποδίδεται σε καλλιτέχνη του κύκλου του Πραξιτέλη, θεωρείται ότι μπορεί να εικονίζει τον Ερμή σε όρθια στάση και εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών. μάχη του Μ. Περίφημη μάχη που έλαβε χώρα τον Σεπτέμβριο του 490 π.Χ. στην πεδιάδα του Μαραθώνα στα πλαίσια των Περσικών Πολέμων. Οι αντίπαλες παρατάξεις ήταν αυτή των Αθηναίων, με επικεφαλής τον Μιλτιάδη και επικουρούμενη από Πλαταιείς και αυτή των Περσών, με επικεφαλής τον Δάτι και τον Αρταφέρνη. Το αποτέλεσμα υπήρξε νικηφόρο για τους Αθηναίους. Οι περσικές δυνάμεις, υπολογιζόμενες σε 60.000 άντρες, κατέστρεψαν την Ερέτρια και κατόπιν αποβιβάστηκαν στο βόρειο τμήμα του κόλπου του Μαραθώνα, ΝΔ του ακρωτηρίου Κυνόσουρα και κοντά σε έλος που υπάρχει και σήμερα. Οι Αθηναίοι έστειλαν αμέσως εκεί 10.000 άντρες, οι οποίοι στρατοπέδευσαν κοντά στο Ηράκλειον (σημερινό Αγριελίκι) και συγχρόνως ζήτησαν βοήθεια από άλλες ελληνικές πόλεις. Μόνο οι Πλαταιείς ανταποκρίθηκαν, στέλνοντας 1.000 άντρες· οι Σπαρτιάτες προέβαλαν θρησκευτικής φύσης κώλυμα, αρνούμενοι να προσφέρουν βοήθεια πριν γίνει πανσέληνος (τελικά η βοήθεια τους, 2.000 άντρες, έφτασε την επομένη της μάχης). Οι Αθηναίοι στρατηγοί διχάστηκαν: άλλοι πρότειναν να επιστρέψουν στην πόλη και να αναβάλουν τη μάχη μέχρι την άφιξη της σπαρτιατικής βοήθειας· άλλοι, συμπεριλαμβανομένου του Μιλτιάδη, επέμεναν να αντιμετωπίσουν τον εχθρό εκεί. Η γνώμη και του πολέμαρχου Καλλίμαχου, ο οποίος είχε την ενδέκατη αποφασιστική ψήφο, έκρινε την τελική απόφαση. Η στρατηγία ανατέθηκε κατ’ εξαίρεση στον Μιλτιάδη, ο οποίος όμως δεν επιτέθηκε αμέσως, αλλά περίμενε να έρθει η κανονική ημέρα της δικής του στρατηγίας. Παρέταξε τους οπλίτες του σε πλάτος ίσο με της περσικής δύναμης, ενισχύοντας τις πτέρυγες και αφήνοντας ασθενές το κέντρο, όπου αντιστοιχούσε το ισχυρότερο τμήμα του περσικού στρατού. Διέταξε επίθεση την αυγή, καθώς τότε απουσίαζε το περσικό ιππικό· επίσης, ζήτησε ταχεία επίθεση (με σκοπό την αποφυγή απωλειών από τους Πέρσες τοξότες) και τοποθέτησε αρχηγούς στο κέντρο τον Θεμιστοκλή και τον Αριστείδη λόγω εμπειρίας. Όντως, το ισχυρό κέντρο της περσικής παράταξης προχώρησε εύκολα προς το εσωτερικό της πεδιάδας ακολουθώντας τους Έλληνες που υποχωρούσαν, όμως οι ισχυρές ελληνικές πτέρυγες αναπτύχθηκαν και κύκλωσαν τις περσικές δυνάμεις, οι οποίες εγκατέλειψαν τότε τη μάχη και έσπευσαν στα πλοία τους. Πολλοί πνίγηκαν στο έλος που βρισκόταν εκεί κοντά, ενώ οι Αθηναίοι κυρίευσαν ορισμένα από τα περσικά πλοία. Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι στη μάχη αυτή έπεσαν 6.400 Πέρσες και 192 Έλληνες, μεταξύ των οποίων ο πολέμαρχος Καλλίμαχος και ο Κυναίγειρος, αδελφός του Αισχύλου. Μετά τη μάχη, οι Πέρσες κατέπλευσαν προς το Σούνιο και από εκεί στο Φάληρο, υπολογίζοντας να καταλάβουν την αφύλακτη πόλη με νέα απόβαση (η παράδοση αναφέρει ότι κάποιοι μηδίζοντες Αθηναίοι τους είχαν συμβουλεύσει έτσι με σήμα από την κορυφή της Πεντέλης)· οι Αθηναίοι πρόλαβαν να επιστρέψουν από τον Μ. και να στρατοπεδεύσουν στην περιοχή του Κυνόσαργες. Οι Πέρσες, τελικά, δεν επιχείρησαν την απόβαση και αποχώρησαν. Η περιοχή του Μ. σήμερα έχει αποτελέσει αντικείμενο μιας ιδιότυπης διαμάχης μεταξύ αρχαιολόγων, εξαιτίας της κατασκευής του Ολυμπιακού κωπηλατοδρομίου στην περιοχή που εικάζεται από πολλούς ότι αποτελούσε το ακριβές σημείο όπου έλαβε χώρα η μάχη. Τεκμήριο της μάχης του Μαραθώνα, ανάθημα στον ναό του Δία στην Ολυμπία, ένα περσικό κράνος, λάφυρο της περίφημης μάχης, που φέρει την απέριττη επιγραφή «Διί Αθηναίοι Μήδων λαβόντες», τμήμα της οποίας διακρίνεται στη φωτογραφία (Μουσείο Ολυμπίας). Το κράνος του Μιλτιάδη, με το όνομά του χαραγμένο, ανάθημα στον ναό του Δία στην Ολυμπία (Μουσείο Ολυμπίας).